Con người vẫn trao đổi, mua bán, sử dụng hàng hóa hàng ngày để thỏa mãn nhu cầu của bản thân. Tuy nhiên, liệu chúng ta có biết hàng hóa là gì và sản xuất hàng hóa tồn tại trong những điều kiện nào? Tất cả sẽ được giải đáp thông qua nội dung dưới đây.
Hàng hóa là gì?
Hàng hóa là sản phẩm thu được từ lao động, có thể đáp ứng nhu cầu của con người và có thể được tiêu dùng thông qua quá trình trao đổi – mua bán.
Theo định nghĩa của Karl Marx, hàng hóa trước hết là đồ vật có hình dáng và có thể đáp ứng những nhu cầu nhất định của con người tùy theo tính chất của nó. Để trở thành hàng hóa, đồ vật phải có những đặc điểm sau:
- Hữu ích cho người dùng
- Có giá trị kinh tế, tức là chi phí bằng lao động.
- Có sự khan hiếm, có giới hạn để sở hữu.
Cũng theo Karl Marx, hàng hóa là sản phẩm được tạo ra từ lao động và thông qua quá trình mua bán, trao đổi nhằm thỏa mãn những nhu cầu sản xuất nhất định của cá nhân.
Hàng hóa tồn tại ở hai dạng: Hữu hình và vô hình. Ngoài ra, chúng còn được phân thành các loại như: Hàng giảm giá, hàng thông thường, hàng cao cấp và hàng công cộng.
Tuy nhiên, dù là loại gì thì để trở thành hàng hóa thì nó phải hội đủ 3 yếu tố sau:
- Vật đó là sản phẩm do lao động tạo ra.
- Đối tượng đó có khả năng thỏa mãn những nhu cầu nhất định của người sử dụng.
- Vật thể đó có thể lưu thông thông qua trao đổi, mua bán.
Ngày nay, do sự phát triển và thay đổi trong nhận thức nên cách hiểu về hàng hóa đã có nhiều khác biệt. Định nghĩa về hàng hóa là gì tiến gần hơn đến phạm trù giá trị, làm mờ đi ranh giới của sự tồn tại vật chất và vật chất. Một đồ vật cũng có thể được coi là hàng hóa ngay cả khi nó không có tất cả các yếu tố nêu trên.
Ví dụ: Cổ phiếu, quyền sở hữu, tiền bạc, lao động…
Hai thuộc tính cơ bản của hàng hóa
Đặc tính của hàng hóa là gì? Trên thực tế, bản chất của hàng hóa sẽ thay đổi theo từng thời kỳ kinh tế – xã hội. Tuy nhiên, mỗi vật phẩm là hàng hóa sẽ có hai thuộc tính cơ bản: Giá trị sử dụng và giá trị hàng hóa.
Giá trị sử dụng
Giá trị sử dụng của hàng hoá là tính hữu dụng và khả năng đáp ứng nhu cầu nhất định của người sử dụng. Ví dụ như gạo có giá trị sử dụng để ăn uống; Giá trị sử dụng của quần áo là để mặc; máy móc, nguyên liệu… dùng cho sản xuất;…
Ngoài ra, mỗi loại hàng hóa có thể có nhiều thuộc tính, tương ứng với công dụng và giá trị khác nhau. Ví dụ: Gạo không chỉ dùng để nấu cơm mà còn có thể dùng để nấu rượu, làm bánh, làm rượu y tế, làm bia…
Những công dụng này không được phát hiện cùng lúc mà được phát hiện dần dần theo sự phát triển của khoa học công nghệ.
Giá trị sử dụng của từng loại hàng hóa sẽ được quyết định bởi thuộc tính tự nhiên của nó. Điều này cũng có nghĩa rằng đây là một thể loại vĩnh viễn.
Karl Marx đã nói: Chỉ trong việc sử dụng hay tiêu dùng mới thể hiện được giá trị của hàng hóa. Nghĩa là, mỗi hàng hóa chỉ phát triển giá trị khi được con người sử dụng và tiêu dùng. Đó là nội dung vật chất của của cải, không phân biệt hình thức xã hội.
Ở bất kỳ thời đại nào, con người đều cần những món đồ có giá trị và công dụng khác nhau để thỏa mãn nhu cầu của mình.
Để một đồ vật được coi là hàng hóa thì nó phải có ít nhất một hoặc nhiều công dụng. Tuy nhiên, không phải tất cả những thứ hữu ích đều được gọi là hàng hóa.
Ví dụ: Không khí có vai trò không thể thiếu trong đời sống con người nhưng không phải là hàng hóa. Hay nước sông, trái cây rừng cũng có giá trị sử dụng nhưng không được coi là hàng hóa.
Như vậy, điều kiện để được coi là hàng hóa là vật đó phải được sản xuất ra nhằm mục đích mua bán, trao đổi. Điều này có nghĩa là vật đó có giá trị trao đổi.
Giá trị hàng hóa
Theo Karl Marx: Giá trị trao đổi của một hàng hóa trước hết được thể hiện thông qua mối quan hệ định lượng, tỷ lệ trao đổi giá trị sử dụng này với giá trị sử dụng khác.
Ví dụ: Để bạn có thể hiểu rõ hơn giá trị của hàng hóa là gì, hãy làm theo ví dụ dưới đây.
1 mét vải = 5kg gạo
Ở đây, vải và gạo là hai loại hàng hóa có công dụng và giá trị hoàn toàn khác nhau nhưng có thể trao đổi với nhau theo tỷ lệ. Lúc này, chúng ta sẽ cần phải dựa vào một cơ sở chung. Điểm chung này không phải là giá trị sử dụng mặc dù sự khác biệt này là điều kiện cần để trao đổi.
Điểm chung này cần phải xuất hiện ở cả cây vải và cây lúa. Bỏ qua giá trị sản phẩm, vải và gạo có một điểm chung: đều là sản phẩm của quá trình lao động.
Để làm ra vải và gạo, nông dân và công nhân đều phải lãng phí sức lao động của mình. Chi phí lao động là cơ sở chung để so sánh hai hàng hóa và trao đổi chúng với nhau.
Cơ sở nào để xác định tỷ lệ trao đổi giữa hai loại hàng hóa ? Ở đây chúng ta có 1m vải có thể đổi được 5kg gạo và ngược lại. Tỷ giá hối đoái này được hình thành trên cơ sở đánh giá chi phí lao động khi sản xuất ra hai loại hàng hóa này. Điều này có nghĩa là lao động cần thiết để sản xuất 1 mét vải tương đương với lao động cần thiết để sản xuất 5 kg gạo.
Như vậy, lao động lãng phí để sản xuất ra hàng hoá chính là giá trị của hàng hoá hay giá trị của hàng hoá là sự kết tinh lao động của người sản xuất.
Bản chất của giá trị là lao động. Vì vậy, nếu bất kỳ loại hàng hóa nào không được làm ra từ lao động lãng phí thì nó không có giá trị. Sản phẩm được tạo ra càng sử dụng nhiều lao động thì càng có giá trị.
Giá trị là một phạm trù lịch sử, gắn liền với sự ra đời và tồn tại của nền sản xuất hàng hóa. Giá trị là cơ sở và nội dung của trao đổi, ngược lại, trao đổi là hình thức thể hiện giá trị của hàng hóa. Nếu giá trị sử dụng đại diện cho những thuộc tính tự nhiên thì giá trị của hàng hóa là giá trị xã hội của nó.
Mối quan hệ giữa hai thuộc tính của hàng hóa
Hai thuộc tính cơ bản của hàng hóa vừa thống nhất vừa mâu thuẫn với nhau.
Mối quan hệ thống nhất
Giá trị sử dụng và giá trị hàng hóa cùng tồn tại trong một sản phẩm. Nếu một vật chỉ có giá trị sử dụng mà không có giá trị hàng hóa thì không được coi là hàng hóa.
Ngược lại, nếu một vật có giá trị nhưng không có công dụng, không thỏa mãn được nhu cầu của người sử dụng thì không thể trở thành hàng hóa.
Mối quan hệ đối lập
Thứ nhất, xét về giá trị sử dụng, hàng hóa có sự khác biệt về chất. Ví dụ: Vải để mặc, gạo để ăn, sắt thép để xây dựng…
Ngược lại, xét về mặt giá trị, hàng hóa đồng đều về chất lượng. Tất cả đều là sự kết tinh của sự lãng phí lao động hoặc sự khách quan hóa lao động.
Tiếp theo, quá trình khám phá giá trị sử dụng và giá trị hàng hóa được tách biệt theo cả thời gian và không gian. Đặc biệt:
- Giá trị được hiển thị trong quá trình lưu thông và diễn ra đầu tiên.
- Giá trị sử dụng xảy ra sau đó và hiện rõ khi tiêu dùng.
Người sản xuất ra sản phẩm quan tâm đến giá trị hàng hóa của mình nhưng để đạt được điều đó thì họ cũng cần chú ý đến công dụng của chúng. Ngược lại, điều người tiêu dùng quan tâm thường là công dụng và giá trị của món hàng họ mua xem liệu nó có đáp ứng được nhu cầu của họ hay không.
Nhưng để được hưởng giá trị sử dụng của sản phẩm thì người tiêu dùng phải trả cho người sản xuất giá trị tương ứng. Cũng giống như bạn muốn mua một chiếc ấm điện để đun nước, bạn cần phải trả một khoản tương ứng để mang sản phẩm này về nhà. Sự mâu thuẫn giữa hai thuộc tính này của hàng hóa là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến khủng hoảng dư thừa năng lực.
Điều kiện sản xuất hàng hóa ra đời và tồn tại cho đến ngày nay
Trước khi tìm hiểu về điều kiện ra đời của sản xuất hàng hóa, trước hết chúng ta cần hiểu sản xuất hàng hóa là gì? Như đã nêu ở trên, hàng hóa là sản phẩm của quá trình lao động, chúng có thể thỏa mãn những nhu cầu nhất định của con người và thông qua quá trình trao đổi, mua bán sẽ được đưa vào sử dụng.
Sản xuất trong xã hội đã trải qua hai hình thức tổ chức kinh tế:
- Hình thức tự cung tự cấp: Sản phẩm được làm ra từ lao động với mục đích thoả mãn nhu cầu của bản thân.
- Sản xuất hàng hóa: Sản phẩm được tạo ra để trao đổi, mua bán.
Như vậy, sản xuất hàng hóa là làm ra những sản phẩm không phục vụ nhu cầu tiêu dùng của người sản xuất mà dùng để đáp ứng nhu cầu của người khác thông qua quá trình mua bán, trao đổi.
Tiếp theo, các điều kiện sản xuất hàng hóa được tạo ra và duy trì cho đến ngày nay. Theo các tài liệu nghiên cứu, sản xuất hàng hóa chỉ có thể ra đời và duy trì khi có đủ cả hai điều kiện: phân công lao động trong xã hội và phân chia kinh tế giữa những người sản xuất.
Phân công lao động trong xã hội
Sự phân công lao động là một trong những điều kiện cần thiết cho sự hình thành nền sản xuất hàng hoá. Lao động trong xã hội được chia thành nhiều ngành nghề khác nhau. Điều này sẽ tạo ra sự chuyên môn hóa lao động và dẫn tới sự chuyên môn hóa trong sản xuất.
Sự phân công lao động trong xã hội sẽ dựa trên các yếu tố như: lợi thế tự nhiên, tài năng, thế mạnh, kỹ thuật của mỗi người lao động ở các vùng miền khác nhau; Đặc điểm về phong tục tập quán, chỗ ở… của từng vùng địa lý cụ thể.
Sự phân công lao động khiến cho việc trao đổi hàng hóa là tất yếu bởi khi đó mỗi người, mỗi đơn vị sẽ chỉ tập trung sản xuất một hoặc một vài sản phẩm nhất định mà nhu cầu tiêu dùng thì nhiều nên cần phải có sự giao tiếp với nhau.
Mặt khác, sự phân công lao động như vậy còn góp phần thúc đẩy năng suất lao động nên sẽ có nhiều sản phẩm dư thừa để trao đổi.
Sự phân công lao động trong xã hội tuy là điều kiện quan trọng nhưng đây chỉ là điều kiện cần chứ chưa đủ cho sự ra đời và duy trì nền sản xuất hàng hóa. Chúng ta vẫn sẽ cần những điều kiện khác.
Sự phân chia kinh tế của người sản xuất
Điều kiện tiếp theo mà chúng ta cần để xuất hiện và duy trì nền sản xuất hàng hóa là sự phân chia kinh tế tương đối giữa các nhà sản xuất.
Sự cô lập kinh tế tương đối có nghĩa là các nhà sản xuất có thể tách biệt và độc lập với nhau. Từ đó, sản phẩm họ làm ra sẽ thuộc quyền sở hữu riêng của họ và có thể tự do kiểm soát.
Nếu người đó muốn tiêu thụ hàng hóa do người khác làm ra thì cần trao đổi mua bán theo một tỷ lệ nhất định. Sự tách biệt kinh tế của các nhà sản xuất dựa trên ba cơ sở.
Trong lịch sử, điều này xảy ra do quyền sở hữu tư nhân đối với nguyên liệu sản xuất. Ngày nay, sự phân chia kinh tế xảy ra do có nhiều hình thức sở hữu tư liệu sản xuất khác nhau. Cùng với đó là sự phân chia quyền sở hữu và quyền sử dụng đối với tư liệu sản xuất.
Nếu tư liệu sản xuất thuộc sở hữu cá nhân thì sản phẩm sản xuất ra cũng là của cá nhân và họ có toàn quyền sử dụng.
Sự tách biệt này xảy ra do các mối quan hệ sở hữu khác nhau về tư liệu sản xuất. Điều này xuất phát từ chế độ sở hữu tư nhân nhỏ, xác định quyền sở hữu sản phẩm do lao động làm ra thuộc về chủ sở hữu tư liệu sản xuất.
Vì vậy, các quan hệ sở hữu khác nhau về tư liệu sản xuất tạo ra sự độc lập và đối lập giữa những người sản xuất. Tuy nhiên, họ vẫn là một bộ phận của sự phân công lao động xã hội nên phụ thuộc vào sản xuất và tiêu dùng.
Như vậy, nếu người dùng muốn sử dụng sản phẩm của người khác thì cần phải thông qua mua bán, tức là tiến hành trao đổi dưới hình thức hàng hóa.
Cơ sở thứ ba của sự phân chia kinh tế này là sự phân chia giữa sở hữu và sử dụng tư liệu sản xuất. Phân chia kinh tế không chỉ khác nhau về quyền sở hữu mà còn khác nhau về quyền sử dụng khối lượng vật liệu khác nhau của cùng một chủ sở hữu.
Khi sự phân công kinh tế giữa những người sản xuất tồn tại đồng thời với sự phân công lao động trong xã hội thì việc trao đổi hàng hóa sẽ cần phải đảm bảo lợi ích của họ. Điều này chỉ có thể thực hiện được khi trao đổi được thực hiện theo nguyên tắc ngang bằng, nghĩa là hàng hóa, sản phẩm của lao động sẽ trở thành hàng hóa.
Sự tách biệt kinh tế tương đối giữa các nhà sản xuất có nghĩa là sản phẩm họ làm ra sẽ do họ sở hữu và kiểm soát và do đó họ cũng có thể bán sản phẩm đó.
Ngoài ra, sự tách biệt về kinh tế này còn khiến cho quan hệ trao đổi giữa các chủ sở hữu mang hình thức trao đổi mua bán hàng hóa. Bởi vì sự tách biệt về kinh tế sẽ làm cho người sản xuất có được sự độc lập về lợi ích kinh tế với nhau.
Vì vậy, sản phẩm sản xuất ra sẽ được trao đổi dựa trên nguyên tắc ngang bằng để đạt được sự công bằng và đảm bảo lợi ích của mỗi người.
Trên đây là hai điều kiện cần thiết để có thể tạo dựng và duy trì nền sản xuất hàng hóa cho đến ngày nay. Thiếu một trong hai điều kiện trên thì không có sản xuất và không có sản xuất thì cũng không có trao đổi.
Vì vậy, sản xuất hàng hoá là một phạm trù lịch sử. Nghĩa là nó sẽ tồn tại khi thỏa mãn cả 2 điều kiện trên và chỉ biến mất khi mất đi một trong 2 điều kiện này.
Trên đây là một số thông tin về hàng hóa là gì, những thuộc tính, điều kiện cơ bản để hình thành và duy trì hoạt động sản xuất hàng hóa mà chúng tôi muốn gửi đến bạn đọc. Hy vọng nội dung bài viết sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về phạm trù kinh tế này.
