Chính sách tài khóa là một trong những chính sách kinh tế vĩ mô quan trọng trong việc ổn định và thúc đẩy phát triển kinh tế. Hãy cùng theo dõi bài viết dưới đây để hiểu rõ chính sách tài khóa là gì và vai trò của nó đối với nền kinh tế.
Chính sách tài khóa là gì?
Chính sách tài khóa (tên tiếng Anh: Fiscal Policy) là các biện pháp can thiệp của Chính phủ vào hệ thống thuế và chi tiêu của Chính phủ nhằm đạt được các mục tiêu kinh tế vĩ mô như tăng trưởng kinh tế, tạo việc làm hay ổn định giá cả và kiểm soát lạm phát.
Chỉ có chính phủ mới có quyền và chức năng thực hiện chính sách tài khóa.
Mục tiêu của chính sách tài khóa là gì?
Mục tiêu của chính sách tài khóa là điều tiết và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, giảm thất nghiệp và kiểm soát lạm phát.
Là công cụ hỗ trợ chính phủ điều tiết nền kinh tế
Chính sách tài khóa ảnh hưởng đến tổng cầu, từ đó ảnh hưởng đến các hoạt động kinh tế. Đặc biệt:
-
Trong điều kiện hoạt động bình thường, chính sách tài khóa có tác dụng điều chỉnh tổng cầu tăng lên, hỗ trợ tăng trưởng kinh tế.
-
Khi nền kinh tế có dấu hiệu suy thoái hoặc phát triển quá mức (hay còn gọi là tăng trưởng quá mức), chính sách tài khóa sẽ can thiệp để điều chỉnh tổng cầu xuống, giúp đưa nền kinh tế trở lại trạng thái cân bằng.
Giảm thất nghiệp, tăng cơ hội việc làm
Chính sách tài khóa đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ Chính phủ phân bổ hiệu quả các nguồn lực kinh tế thông qua hai công cụ: Chi tiêu chính phủ và thuế.
Giảm thuế, phí, thúc đẩy đầu tư công, tạo vốn góp phần thúc đẩy doanh nghiệp nắm bắt cơ hội sản xuất, kinh doanh. Điều này có thể tạo ra nhiều cơ hội việc làm và tăng tỷ lệ việc làm.
Ngoài ra, việc giảm thuế còn có thể kích thích chi tiêu của người dân, thúc đẩy nhu cầu về hàng hóa, dịch vụ và còn góp phần mở ra nhiều cơ hội việc làm mới.
Kiểm soát lạm phát
Duy trì ổn định giá cả trên thị trường và kiểm soát lạm phát cũng là mục tiêu của chính sách tài khóa.
Bằng cách tăng thuế hoặc giảm chi tiêu chính phủ, chính phủ có thể hạn chế nhu cầu về hàng hóa và dịch vụ để kiểm soát lạm phát. Điều này đảm bảo sự ổn định giá trị trong nền kinh tế trong tầm kiểm soát, tạo môi trường an toàn cho tăng trưởng và phát triển đầu tư.
Công cụ chính sách tài khóa
Các công cụ của chính sách tài khóa bao gồm thuế, chi tiêu chính phủ và tài trợ thâm hụt ngân sách.
Công cụ thuế
Thuế là khoản phí bắt buộc hoặc một số loại thuế khác buộc người nộp thuế (cá nhân hoặc pháp nhân) phải nộp cho nhà nước khi đáp ứng một số điều kiện nhất định.
Có nhiều loại thuế như thuế thu nhập cá nhân, thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế xuất nhập khẩu, thuế bất động sản…
Thuế là đầu vào nên thuế sẽ tác động đến tổng cầu theo hướng ngược lại.
-
Khi thuế tăng, thu nhập của người dân sẽ giảm, từ đó dẫn đến chi tiêu tiêu dùng giảm và dẫn đến tổng cầu giảm và GDP giảm.
-
Ngược lại, khi thuế giảm sẽ thúc đẩy người dân chi tiêu, mua nhiều hàng hóa và sử dụng nhiều dịch vụ hơn, đồng thời làm tăng tổng cầu, dẫn đến GDP tăng.
Công cụ chi tiêu
Chính sách chi tiêu của Chính phủ cũng rất đa dạng. Xét về bản chất, chi tiêu của Chính phủ bao gồm mua sắm hàng hóa, dịch vụ và chuyển giao. Trong đó:
-
Chi mua hàng hóa, dịch vụ: là hoạt động mà Chính phủ sử dụng Ngân sách Nhà nước để chi cho y tế, giáo dục và quốc phòng. Những khoản chi tiêu này có tác động lớn đến trình độ, kỹ năng và năng suất lao động của một quốc gia.
- Chi đầu tư công: bao gồm đầu tư vào cơ sở hạ tầng đường, cầu, trường học, bệnh viện. Chi tiêu này cải thiện tiềm năng sản xuất của một nền kinh tế.
Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (2016), đầu tư công có thể được coi là chi tiêu Chính phủ. Bởi lẽ, đầu tư công được Chính phủ đầu tư bằng vốn Nhà nước.
Việc tăng chi tiêu Chính phủ đã làm tăng sức mua của người dân, từ đó thúc đẩy tốc độ tăng trưởng của nền kinh tế. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, việc giảm quy mô chi tiêu của chính phủ có thể thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
-
Chi chuyển nhượng: là khoản trợ cấp của Chính phủ dành cho các đối tượng chính sách (như người nghèo, người khuyết tật, thương binh, các nhóm dễ bị tổn thương khác trong xã hội…).
Không giống như chi tiêu để mua hàng hóa và dịch vụ, chi chuyển giao ảnh hưởng gián tiếp đến tổng cầu thông qua ảnh hưởng đến thu nhập và tiêu dùng cá nhân. Khi chi tiêu chuyển giao tăng lên, tiêu dùng cá nhân sẽ tăng lên và do đó làm tăng tổng cầu.
Tài trợ thâm hụt
Tài trợ thâm hụt là tài trợ trong tình huống chi ngân sách nhà nước vượt quá thu ngân sách nhà nước. Một số biện pháp bù đắp thâm hụt ngân sách:
-
Vay trong nước: Chính phủ có thể vay trong nước bằng cách huy động nguồn tiền dự trữ của người dân thông qua phát hành trái phiếu Chính phủ và trái phiếu.
-
Nợ nước ngoài: Chính phủ có thể nhận viện trợ nước ngoài hoặc vay nước ngoài từ Chính phủ nước ngoài và các tổ chức tài chính thế giới (như Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), Ngân hàng Thế giới (WB),…), các tổ chức quốc tế, tổ chức liên chính phủ,. ..
-
Sử dụng dự trữ ngoại tệ: Chính phủ có thể giảm dự trữ ngoại tệ để bù đắp thâm hụt ngân sách.
-
Tiền tệ hóa thâm hụt: Chính phủ có thể vay từ Ngân hàng Trung ương để bù đắp. Để đáp ứng yêu cầu này, Ngân hàng Trung ương sẽ tăng cường in tiền. Điều này sẽ làm tăng lượng tiền cơ sở.
Xu hướng chính sách tài khóa
Nền kinh tế bao gồm ba trạng thái: nền kinh tế tăng trưởng bình thường, nền kinh tế phát triển quá mức và suy thoái kinh tế. Theo đó, định hướng chính sách tài khóa phụ thuộc vào quan điểm của mỗi Chính phủ gắn với bối cảnh kinh tế vĩ mô cụ thể.
Các xu hướng của chính sách tài khóa bao gồm: chính sách tài khóa trung lập, chính sách tài khóa mở rộng và chính sách tài khóa thu hẹp.
Chính sách tài khóa trung lập
Chính sách tài khóa trung lập là chính sách ngân sách cân bằng, nghĩa là chi tiêu chính phủ bằng doanh thu thuế (G = T). Tại thời điểm này, chi tiêu chính phủ hoàn toàn được tài trợ bởi nguồn thu của chính phủ và nhìn chung có tác động trung lập đến mức độ hoạt động kinh tế.
Chính sách tài khóa mở rộng
Chính sách tài khóa mở rộng là chính sách tăng chi tiêu chính phủ (G > T) thông qua mở rộng chi tiêu hoặc giảm nguồn thu từ thuế hoặc kết hợp cả hai.
Trong điều kiện kinh tế suy thoái, chính phủ sẽ tăng chi tiêu và giảm thuế để tăng tổng cầu, từ đó làm tăng tổng thu nhập quốc dân và tăng trưởng kinh tế. Trong quá trình thực hiện, Chính phủ phải kiểm soát chặt chẽ, nếu không có thể dẫn đến lạm phát. Chính sách này thường được áp dụng để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và tạo cơ hội việc làm.
Chính sách tài khóa thu hẹp
Chính sách tài khóa thu hẹp là chính sách thắt chặt chi tiêu của chính phủ (G
Chính sách tài khóa thắt chặt thường được sử dụng khi nền kinh tế đang phát triển quá mức nhằm hạn chế tình trạng nền kinh tế quá nóng và kiềm chế lạm phát.
Chính phủ sẽ giảm chi tiêu công và tăng thuế, lúc đó tổng cầu sẽ giảm, dẫn đến thu nhập quốc dân giảm, tốc độ phát triển kinh tế giảm và lạm phát giảm.
Bài viết trên đã khái quát hóa chính sách tài khóa, làm rõ khái niệm chính sách tài khóa là gì, các công cụ hỗ trợ và xu hướng của chính sách này. Ngoài ra, bài viết còn giúp các bạn hiểu rõ tầm quan trọng của chính sách tài khóa trong việc hỗ trợ Chính phủ định hướng, điều tiết và thúc đẩy phục hồi và phát triển kinh tế.
