Cơ cấu dân số là gì? Cơ cấu dân số được phân loại như thế nào? Cơ cấu nhân khẩu học ảnh hưởng như thế nào đến phát triển kinh tế và chính sách dân số? Trong bài viết này chúng ta sẽ tìm hiểu về cơ cấu dân số, phân loại cơ cấu dân số và tác động của cơ cấu dân số đến nền kinh tế.
Cơ cấu dân số là gì?
Theo Pháp lệnh Dân số năm 2003, khái niệm cơ cấu dân số được quy định như sau: “Cơ cấu dân số là tổng dân số được phân theo giới tính, độ tuổi, dân tộc, trình độ học vấn, nghề nghiệp, tình trạng hôn nhân và các đặc điểm khác.
Như vậy, cơ cấu dân số là sự phân bố, tổng hợp các thành phần dân số theo độ tuổi, giới tính và vùng địa lý. Nó cho thấy tỷ lệ phần trăm của mỗi nhóm dân số trong tổng dân số của một quốc gia hoặc khu vực. Cơ cấu dân số được coi là một trong những chỉ tiêu quan trọng để đánh giá tình hình nhân khẩu học của một quốc gia.
Phân loại cơ cấu dân số
Cơ cấu dân số theo độ tuổi và giới tính
Cơ cấu tuổi, giới tính của dân số là sự phân bố dân số theo các nhóm tuổi, giới tính khác nhau. Đây là một trong những yếu tố quan trọng để đánh giá tình hình nhân khẩu học của một quốc gia. Theo thống kê của Tổng cục Thống kê Việt Nam, cuối năm 2020, tổng dân số Việt Nam xấp xỉ 97,3 triệu người, trong đó 48,6% là nam và 51,4% là nữ.
Tuổi được chia thành các nhóm tuổi khác nhau, từ đó có thể đánh giá được sự phân bổ độ tuổi của dân số. Các nhóm tuổi thường được chia thành: dưới 15, 15 đến 64 và trên 65.
Theo số liệu thống kê của Tổng cục Thống kê Việt Nam, cuối năm 2020, tỷ trọng dân số dưới 15 tuổi chiếm xấp xỉ 23,3%, dân số từ 15 đến 64 tuổi chiếm xấp xỉ 69,2%, dân số trên 15 tuổi . Những người ở độ tuổi 65 chiếm khoảng 7,5%.
Cơ cấu giới tính của dân số thể hiện tỷ lệ nam và nữ trong dân số. Đây là yếu tố quan trọng trong việc đánh giá thực trạng nhân khẩu học và tác động của nó tới phát triển kinh tế và chính sách dân số.
Theo số liệu thống kê của Tổng cục Thống kê Việt Nam, cuối năm 2020, tỷ lệ nam và nữ trong dân số gần như cân bằng, tỷ lệ nam là 48,6% và tỷ lệ nữ là 51,4%.
Cơ cấu dân số theo vùng địa lý
Cơ cấu dân số theo địa lý là sự phân bố dân cư ở các khu vực địa lý khác nhau, từ đó có thể đánh giá được tình hình nhân khẩu học và tác động của nó đến phát triển kinh tế và chính sách dân số. Các khu vực địa lý thường được chia thành: thành thị và nông thôn.
Đô thị là những đô thị có mật độ dân số cao, có mức độ phát triển kinh tế, xã hội và cơ sở hạ tầng cao. Nông thôn là vùng nông nghiệp, mật độ dân số thấp, thiếu sự phát triển về kinh tế, xã hội và cơ sở hạ tầng.
Theo số liệu thống kê của Tổng cục Thống kê Việt Nam, cuối năm 2020, tỷ trọng dân số thành thị chiếm xấp xỉ 38,3% và tỷ trọng dân số nông thôn chiếm xấp xỉ 61,7%.
Cách tính cơ cấu dân số
Để tính toán và phân tích cơ cấu dân số, chúng ta có thể sử dụng các chỉ số sau:
- Tỷ lệ dân số thành thị: được tính bằng tổng dân số thành thị chia cho tổng dân số cả nước, nhân với 100%.
- Tỷ lệ dân số nông thôn: được tính bằng tổng dân số nông thôn chia cho tổng dân số cả nước, nhân với 100%.
- Tỷ lệ dân số thanh niên: được tính bằng tổng số người từ 0 đến 14 tuổi chia cho tổng dân số cả nước, nhân với 100%.
- Tỷ lệ dân số trong độ tuổi lao động: được tính bằng tổng dân số từ 15 đến 64 tuổi chia cho tổng dân số cả nước, nhân với 100%.
- Tỷ lệ người cao tuổi: được tính bằng tổng số người trên 65 tuổi chia cho tổng dân số cả nước nhân với 100%.
- Các chỉ số này có thể được sử dụng để phân tích cơ cấu dân số theo độ tuổi, giới tính cũng như theo khu vực địa lý.
Đặc điểm cơ cấu dân số hiện nay
Hiện nay, cơ cấu dân số của Việt Nam có những đặc điểm sau:
- Tỷ lệ dân số thành thị ngày càng tăng, trong khi tỷ lệ dân số nông thôn ngày càng giảm.
- Tỷ lệ dân số trẻ và năng động cao, trong khi tỷ lệ dân số già ngày càng tăng.
- Sự khác biệt về cơ cấu nhân khẩu học giữa các vùng địa lý, với tỷ lệ dân số đô thị cao hơn ở các đô thị lớn hơn như Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh.
- Tỷ lệ dân số nữ cao hơn dân số nam.
Mối quan hệ giữa cơ cấu dân số và phát triển kinh tế
Cơ cấu dân số gắn liền với sự phát triển kinh tế của một quốc gia. Những thay đổi về cơ cấu nhân khẩu học có thể ảnh hưởng đến nhiều mặt của phát triển kinh tế, từ nhu cầu tiêu dùng, lao động, đầu tư đến y tế và giáo dục.
Nếu cơ cấu nhân khẩu học có tỷ lệ thanh niên và công nhân cao thì đất nước có thể tận dụng lực lượng lao động để phát triển công nghiệp, dịch vụ. Từ đó, sản xuất và tiêu dùng trong nước sẽ tăng lên, góp phần phát triển kinh tế đất nước.
Tuy nhiên, nếu cơ cấu dân số có tỷ lệ người cao tuổi cao, đất nước sẽ phải đối mặt với thách thức trong việc đảm bảo sự ổn định của hệ thống kinh tế và cung cấp dịch vụ chăm sóc người cao tuổi. Điều này có thể ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế của đất nước.
Trên đây là những phân tích cơ cấu dân số là gì và phân loại cơ cấu dân số giúp chúng ta hiểu rõ hơn về xu hướng tăng trưởng dân số, phân bố địa lý, đặc điểm nhân khẩu học và các yếu tố quan trọng khác trong việc ra quyết định chính sách và quản lý tài nguyên.
