Công nghiệp hóa là một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất của quá trình phát triển, bởi nó đưa sản xuất vật chất và đời sống văn hóa – xã hội của đất nước lên một tầm cao mới. Vậy công nghiệp hóa là gì? Tác động của công nghiệp hóa đến nền kinh tế nước ta như thế nào? Hãy cùng tìm hiểu bài viết sau.
Công nghiệp hóa là gì?
Để hiểu công nghiệp hóa là gì, trước tiên chúng ta phải hiểu công nghiệp là gì. Công nghiệp là một bộ phận của nền kinh tế trong lĩnh vực sản xuất hàng hóa vật chất, trong đó sản phẩm được sản xuất, chuẩn bị, biến đổi, chế tác… nhằm đáp ứng nhu cầu tiêu dùng của con người hoặc các hoạt động thương mại. Đây là một hoạt động kinh tế và sản xuất quy mô lớn được hỗ trợ bởi công nghệ, khoa học và kỹ thuật.
Công nghiệp hóa được hiểu là quá trình tăng tỷ trọng công nghiệp, bao gồm: tỷ trọng lao động, tỷ trọng giá trị gia tăng, tỷ trọng sản phẩm được tạo ra… trong mọi thành phần kinh tế của một vùng kinh tế hoặc của một nền kinh tế.
Nói cách khác, công nghiệp hóa là quá trình chuyển đổi kinh tế – xã hội từ nền kinh tế có mức độ tập trung vốn thấp sang nền kinh tế công nghiệp. Đây là một phần của quá trình hiện đại hóa. Sự chuyển đổi kinh tế xã hội này đi đôi với những tiến bộ về khoa học, công nghệ và kỹ thuật, bao gồm cả sự phát triển của sản xuất năng lượng và luyện kim quy mô lớn.
Các hình thức công nghiệp hóa phổ biến
Trong suốt lịch sử đào tạo và phát triển, công nghiệp hóa diễn ra dưới nhiều hình thức và mô hình khác nhau, được chia thành 02 loại hình chính:
- Công nghiệp hóa truyền thống: Loại hình công nghiệp hóa này diễn ra ở các nước phương Tây từ cuối thế kỷ 18 đến giữa thế kỷ 20 và hoàn thành ở một số nước.
- Loại hình công nghiệp hóa mới: được thực hiện từ những năm 1960 của thế kỷ trước và vẫn đang tiếp tục. Công nghiệp hóa kiểu mới đã rút ra bài học từ những mặt tiêu cực và trở ngại của kiểu công nghiệp hóa cổ điển, đồng thời tiếp thu những thành công của công nghiệp hóa mới ở một số nước tụt hậu.
Ngày nay, ở nhiều nước, một loại hình công nghiệp hóa mới đang được tìm kiếm và thực hiện, vừa bằng cách rút ngắn thời hạn, vừa đáp ứng yêu cầu của nền kinh tế mới, nền kinh tế tri thức và nhu cầu của thời đại phát triển bền vững.
Những nội dung cơ bản của công nghiệp hóa ở nước ta hiện nay
Đối với Việt Nam, từ cuối thế kỷ 20 đến nay, quá trình công nghiệp hóa xã hội chủ nghĩa được xác định đầy đủ là công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Đó là một quá trình kinh tế, kỹ thuật – công nghệ và kinh tế – xã hội toàn diện, có quy mô lớn nhằm chuyển đổi nền sản xuất, xã hội Việt Nam từ trình độ nông nghiệp lạc hậu lên trình độ công nghiệp ngày càng tiên tiến, hiện đại, văn minh. Dưới đây là một số yếu tố cơ bản của công nghiệp hóa ở Việt Nam:
Công nghiệp hóa trong phát triển lực lượng sản xuất
Công nghiệp hóa trong phát triển lực lượng sản xuất được thể hiện ở việc cơ giới hóa sản xuất xã hội bằng cách chuyển nền kinh tế từ nền kinh tế dựa vào kỹ thuật thủ công sang nền kinh tế dựa trên kỹ thuật cơ giới, làm biến đổi văn hóa văn minh nông nghiệp trong nền văn minh công nghiệp.
Cùng với đó, ứng dụng các thành tựu khoa học công nghệ hiện đại vào mọi lĩnh vực của nền kinh tế quốc dân. Thành tựu khoa học công nghệ hiện đại gắn liền với “hiện đại hóa”, gắn với cuộc cách mạng khoa học công nghệ hiện đại, gắn với quá trình chuyển đổi từ nền văn minh công nghiệp sang hậu công nghiệp.
Ngoài ra, tập trung nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, thực hiện bằng cách kết hợp công nghiệp hóa, hiện đại hóa với phát triển kinh tế tri thức.
Xây dựng cơ cấu kinh tế hợp lý, hiện đại
Cơ cấu kinh tế được hiểu là một tổng thể hữu cơ giữa cơ cấu kinh tế, vùng kinh tế và cơ cấu các ngành kinh tế, trong đó cơ cấu ngành kinh tế là quan trọng nhất. Nội dung này được thực hiện thông qua quá trình tái cơ cấu nền kinh tế.
Theo đó, tái cơ cấu kinh tế được hiểu là quá trình chuyển đổi từ cơ cấu kinh tế lạc hậu, kém hiệu quả, bất hợp lý sang cơ cấu kinh tế hợp lý, hiện đại và hiệu quả. Mục tiêu của quá trình chuyển đổi này là chuyển từ cơ cấu kinh tế nông nghiệp sang cơ cấu kinh tế nông nghiệp, công nghiệp và tiến tới cơ cấu kinh tế công cộng, nông nghiệp và dịch vụ hiện đại.
Tái cơ cấu kinh tế đi đôi với tái cơ cấu lực lượng lao động theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa gắn với phát triển nền kinh tế tri thức. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế và phát triển kinh tế tri thức là tiền đề chi phối xu hướng chuyển đổi cơ cấu lao động trong từng thời kỳ ở nước ta.
Ngoài những nội dung trên, các nội dung của quá trình công nghiệp hóa ở Việt Nam còn bao gồm:
- Củng cố và tăng cường vai trò lãnh đạo trong quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa;
- Xây dựng cơ cấu kinh tế hợp lý, hiện đại và hiệu quả
Tác động của công nghiệp hóa
Ảnh hưởng đến cuộc sống gia đình
Trong giai đoạn hiện nay, quá trình công nghiệp hóa đang tác động mạnh mẽ đến sự biến đổi của các gia đình nói chung và đời sống sinh hoạt nói riêng, đặc biệt ở các thành phố lớn.
Ở nước ta, sự phát triển của nền kinh tế thị trường đi kèm với sự gia tăng các tệ nạn xã hội. Cơ chế thị trường đang làm thay đổi hoàn toàn các hệ thống giá trị truyền thống và các chuẩn mực đạo đức. Trong bối cảnh đó, trong nhiều trường hợp, quan hệ gia đình không còn tồn tại đơn thuần dưới dạng quan hệ tình cảm mà còn bao gồm những vấn đề khác như: Mâu thuẫn trong việc phân chia tài sản gia đình,…
Quá trình công nghiệp hóa đã tạo ra áp lực rất lớn đến sinh kế và sự tồn tại của người dân. Nhu cầu làm giàu và phát triển công việc của mình là chính đáng, nhưng mặt trái của quá trình này là làm giảm thời gian cá nhân, lôi kéo con người vào vòng xoáy tiền bạc và lối sống thực dụng, gây rạn nứt tình yêu gia đình.
Không thể phủ nhận sự hỗ trợ của các dịch vụ xã hội và phát triển khoa học kỹ thuật đã mang lại cho con người cuộc sống tiện nghi, thuận tiện hơn. Tuy nhiên, ảnh hưởng và tác động của nó tới việc giảm thiểu và cải thiện đời sống gia đình là không hề nhỏ. Các mối quan hệ gia đình, vốn ban đầu được đặc trưng bởi các mối quan hệ trực tiếp và tình cảm, giờ đây có xu hướng trở thành những mối quan hệ gián tiếp và lỏng lẻo hơn.
Tác động đến phát triển kinh tế và tri thức
Công nghiệp hóa là một bước tất yếu đối với mọi quốc gia đang tiến tới hiện đại. Sự phát triển của khoa học công nghệ, đặc biệt là cách mạng thông tin và cách mạng tri thức đã làm nảy sinh các công nghệ tiên tiến như công nghệ thông tin, công nghệ sinh học, công nghệ nano và tri thức máy tính về kinh tế. Hệ thống công nghệ mới này đang làm biến đổi sâu sắc các quy trình sản xuất, phương thức sản xuất, kinh doanh và mọi lĩnh vực của đời sống xã hội.
Việt Nam đã nắm bắt và ứng dụng những công nghệ, tri thức mới của thế giới để phát triển đất nước. Trí tuệ sáng tạo và tính năng động của các chủ thể kinh tế, nhất là trong khu vực kinh tế tư nhân, ngày càng thể hiện tiềm năng to lớn.
Hiện nay, ở nước ta đã xuất hiện nhiều mô hình phát triển kinh tế dựa trên tri thức. Trong đó, yếu tố cơ bản dẫn đến sự thành công của các mô hình này là: Biết nắm bắt và vận dụng những kiến thức mới nhất trong hoạch định chiến lược kinh doanh, lựa chọn công nghệ, tạo ra sản phẩm mới và tổ chức sản xuất kinh doanh mới, hiệu quả.
Hiện nay, mô hình phát triển của Việt Nam bao gồm đồng thời dẫn dắt và tích hợp hai quá trình: chuyển từ nền kinh tế nông nghiệp sang nền kinh tế công nghiệp và từ nền kinh tế công nghiệp sang nền kinh tế tri thức.
Tác động môi trường
Trên thực tế, có 80 thành phần khác nhau được tìm thấy trong khí thải công nghiệp như: Amiăng, dioxin, chì, v.v. và các ngành công nghiệp là một trong những nguồn gây ô nhiễm không khí chính.
Ô nhiễm nước cũng là một trở ngại lớn về môi trường do các nhà máy sản xuất làm ảnh hưởng đến nguồn nước tự nhiên. Chất độc từ nước thải tồn tại ở dạng rắn, lỏng hoặc khí, gây hại cho nguồn nước, nước mặt và nước ngầm. Ngoài ra, nước rỉ rác từ bãi chôn lấp gây ô nhiễm nghiêm trọng hơn nguồn tiếp nhận.
Ô nhiễm đất gắn liền với quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa. Kim loại nặng và các hóa chất độc hại thấm vào lòng đất sẽ tác động không nhỏ đến hệ sinh thái và đa dạng sinh học.
Công nghiệp hóa của Việt Nam đã được “luật hóa” chưa?
Công nghiệp hóa là mục tiêu thường xuyên của Đảng và Nhà nước kể từ Đại hội III cho đến ngày nay. Công nghiệp Việt Nam đã có một số tiến bộ, trong đó công nghiệp chế biến, chế tạo ngày càng khẳng định vai trò quan trọng trong nền kinh tế, đóng góp vào GDP tăng từ 13% năm 2010 lên 16% vào năm 2020.
Tuy nhiên, vấn đề phát triển công nghiệp hóa chưa được “luật hóa” cụ thể nên vẫn còn nhiều bất cập, trong đó: chính sách phát triển công nghiệp còn phân tán, phân bổ nguồn lực cho phát triển công nghiệp chưa rõ ràng, chưa tạo được thuận lợi tối đa. điều kiện phát triển công nghiệp. Trong đó, quan trọng nhất là nhận thức rằng đối tượng mục tiêu của chính sách phát triển công nghiệp, cụ thể là khu vực kinh tế tư nhân, chưa được quan tâm.
Vì vậy, “pháp luật” của công nghiệp hóa được xem là vấn đề tất yếu. Theo đại diện Vụ Pháp chế, trước yêu cầu phát triển công nghiệp hiện nay, hệ thống pháp luật công nghiệp trong thời gian tới sẽ phải đảm bảo thể chế hóa, khẳng định vai trò của nhà nước trong việc tạo thêm không gian, cơ sở cho phát triển công nghiệp. .
Hệ thống pháp luật phải tạo ra cơ chế, chính sách và động lực để nắm bắt, tận dụng và tương tác cộng sinh với các xu hướng phát triển công nghiệp trên toàn cầu và trong khu vực nhằm thu hút và tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu, thúc đẩy phát triển công nghiệp quốc gia.
Đồng thời, khẩn trương thể chế hóa quan điểm, chính sách mới của Đảng về phát triển công nghiệp. Đặc biệt, khẩn trương xây dựng luật phát triển công nghiệp.
Trên đây là câu trả lời cho câu hỏi: Công nghiệp hóa là gì? Chúng tôi hy vọng bài viết này sẽ cung cấp cho bạn những thông tin hữu ích.
