Kiến trúc thượng tầng là gì? Có sự khác biệt nào về cơ sở hạ tầng không? Đây là những câu hỏi thường được hỏi trên các lĩnh vực. Đây cũng là loại thông tin rất khó tiếp cận bằng các phương pháp học tập thông thường. Vì vậy, bạn đọc hãy cùng tìm hiểu về những khái niệm đó qua bài viết sau nhé!
Kiến trúc thượng tầng là gì?
Kiến trúc thượng tầng có thể được hiểu một cách tổng quát là tổng thể các quan điểm về chính trị, pháp quyền, đạo đức, tôn giáo, triết học, nghệ thuật… tương ứng với các thể chế khác nhau: nhà nước, Đảng phái, nhà thờ và đoàn thể… được tạo ra từ một cơ sở hạ tầng cụ thể.
Kiến trúc thượng tầng là những hiện tượng xã hội, biểu hiện một cách tổng quát đời sống tinh thần của xã hội, là bộ mặt tinh thần và tư tưởng của hình thái kinh tế – xã hội. Cùng với các bộ phận khác của xã hội, nó đóng vai trò then chốt trong việc hình thành cơ cấu hoàn chỉnh của các hình thái kinh tế – xã hội.
Mỗi loại kiến trúc hạ tầng khác nhau khi được tạo ra đều có vai trò riêng trong việc tạo nên hệ tư tưởng xã hội cũng như bộ mặt tinh thần của hạ tầng đó. Đồng thời, mỗi thành phần của kiến trúc thượng tầng đều có mối liên hệ chặt chẽ với kết cấu hạ tầng trong từng tình huống cụ thể.
Trong xã hội nó sẽ phản ánh nền kinh tế kiến trúc thượng tầng phát triển như thế nào. Và nhà nước cũng phản ánh thể chế chính trị của nhà nước đó. Ngoài ra, có thể có những yếu tố xung đột về hệ tư tưởng, quan điểm và tổ chức chính trị trong các giai cấp bị kiểm soát.
Đặc điểm và chức năng của kiến trúc thượng tầng
Kiến trúc thượng tầng, có thể nói đây là một phạm trù quan trọng của Triết học, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về cấu trúc của xã hội và các yếu tố tác động qua lại với nhau trong quá trình phát triển của xã hội đó. Sau đây là một số đặc điểm và vai trò nổi bật của kiến trúc thượng tầng:
Đặc điểm chính của kiến trúc thượng tầng
Trong một xã hội luôn có đặc điểm là sự đối kháng giai cấp, bộ phận quyền lực nhất của kiến trúc thượng tầng chính là nhà nước. Đây là công cụ điển hình của giai cấp thống trị trong xã hội về mặt chính trị và tính chính đáng.
Kiến trúc thượng tầng của xã hội có cấu trúc khá phức tạp và có thể được phân tích từ các góc độ khác nhau của xã hội, từ đó thể hiện mối quan hệ qua lại và ảnh hưởng lẫn nhau của chúng.
Cấu trúc thượng tầng của một xã hội có giai cấp dựa sâu sắc vào giai cấp. Bản chất giai cấp của kiến trúc thượng tầng thể hiện rõ nhất ở sự đối lập về quan điểm chính trị, tư tưởng hay đấu tranh tư tưởng của các giai cấp đối lập đó trong xã hội.
Mỗi thành phần của kiến trúc thượng tầng đều có những đặc điểm, quy luật phát triển riêng nhưng không tồn tại biệt lập mà tác động qua lại lẫn nhau, đồng thời góp phần phản ánh kết cấu hạ tầng cơ bản.
Nhưng không phải tất cả các yếu tố của kiến trúc thượng tầng đều được kết nối với nhau và với cơ sở hạ tầng của nó. Một số yếu tố khác như chính trị, pháp luật có mối quan hệ trực tiếp với cơ sở hạ tầng nhưng các yếu tố như triết học, tôn giáo, nghệ thuật chỉ liên quan gián tiếp.
Kiến trúc thượng tầng có vai trò gì?
Các bộ phận của kiến trúc thượng tầng khi ra đời đều có vai trò đặc thù trong việc hình thành nên bộ mặt tinh thần và tư tưởng của một xã hội nhất định. Nhưng không phải tất cả các yếu tố của kiến trúc thượng tầng đều được kết nối với cơ sở hạ tầng của nó.
Hệ thống tư tưởng chính trị, nhà nước pháp quyền cùng với các thể chế như đảng phái chính trị, nhà nước… là những yếu tố quan trọng nhất, mạnh mẽ nhất và quan trọng nhất của cơ cấu, chuẩn mực đại diện cho hệ thống chính trị của xã hội đó.
Ví dụ về kiến trúc thượng tầng ở Việt Nam hiện nay
Hiện nay, kiến trúc thượng tầng ở Việt Nam đang phát triển theo hai hướng chính:
- Một là, Đảng lấy chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng, kim chỉ nam cho mọi hành động, tư tưởng:
Để giải phóng dân tộc khỏi hệ thống bóc lột, giúp xã hội thoát khỏi nỗi tủi nhục của một dân tộc làm thuê, bị cầm tù, bị áp bức, bóc lột. Hiện nay Việt Nam vẫn đang duy trì cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng theo đúng sự chỉ đạo và tiến bộ của chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh.
Mọi hành động của Đảng, Nhà nước và nhân dân ta đều dựa trên cốt lõi đó, nó trở thành hệ tư tưởng chủ đạo trong cuộc sống. Nhà nước khuyến khích mọi người sống và làm việc theo tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh, góp phần xây dựng hệ thống chính trị và chủ nghĩa xã hội phản ánh đặc điểm, bản chất của GCCN và nhân dân lao động.
- Thứ hai, xây dựng nhà nước do dân, vì dân:
Trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, chính sách xây dựng của nước ta nêu rõ tín ngưỡng “xây dựng Nhà nước xã hội chủ nghĩa vì dân, do dân”. GCCN và nông dân cùng với tầng lớp trí thức là nền tảng cốt lõi do Đảng lãnh đạo”.
Phát triển đi đôi với việc tăng cường cơ sở hạ tầng, thích ứng và củng cố các bộ phận khác của kiến trúc thượng tầng sẽ giúp thích ứng các bộ phận đó trong thể chế xã hội một cách toàn diện hơn, đồng thời quá trình chuyển đổi trong giai đoạn này cũng dần được thích ứng và phát triển nhanh hơn.
Phân biệt kiến trúc thượng tầng và cơ sở hạ tầng
Giữa kết cấu hạ tầng và kiến trúc thượng tầng có mối quan hệ biện chứng và được thể hiện rất rõ ràng, chúng tác động qua lại với nhau. Như sau:
Sự khác biệt
Kết cấu hạ tầng có các yếu tố quyết định nội dung, tính chất của kiến trúc thượng tầng và ngược lại, nội dung – tính chất của kiến trúc thượng tầng cũng là sự phản ánh của kết cấu hạ tầng của nó. Tương ứng với cơ sở hạ tầng, một kiến trúc thượng tầng phù hợp sẽ được hình thành để bảo vệ cơ sở hạ tầng đó.
Trong một xã hội có sự đối kháng giai cấp, giai cấp thống trị về kinh tế sẽ có nhiều thế mạnh hơn trên nhiều lĩnh vực khác, chẳng hạn, nó sẽ chiếm vị trí thống trị về chính trị và đời sống văn hóa tinh thần của xã hội.
Mối quan hệ
Kiến trúc thượng tầng và kết cấu hạ tầng giữa chúng có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, quyết định sự tồn tại và phát triển của mỗi bên. Mỗi phần tử của kiến trúc thượng tầng sẽ ảnh hưởng đến từng nền móng. Phản ứng dữ dội này xảy ra theo hai hướng:
- Nếu kiến trúc thượng tầng và cơ sở hạ tầng có mối quan hệ tích cực sẽ góp phần thúc đẩy phát triển cơ sở hạ tầng.
- Nếu kiến trúc thượng tầng và cơ sở hạ tầng có mối quan hệ nghịch đảo sẽ cản trở sự phát triển của cơ sở hạ tầng tạo ra nó.
Bài viết trên đã cung cấp cho bạn đọc những thông tin để hiểu kiến trúc thượng tầng là gì? Và từ đó phân biệt kiến trúc thượng tầng với kết cấu hạ tầng, vận dụng đúng đắn các quan điểm của Đảng, chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh vào thực tiễn cuộc sống.
