“Nghĩa vụ” là cụm từ quen thuộc và được sử dụng phổ biến trong giao tiếp cũng như các văn bản pháp luật. Tuy nhiên, không phải ai cũng thực sự hiểu rõ bản chất của nghĩa vụ là gì, nghĩa vụ có những đặc điểm gì và pháp luật quy định về nghĩa vụ như thế nào. Chúng tôi sẽ phân tích và lý giải những yếu tố đó trong bài viết này.
Nghĩa vụ là gì?
“Nghĩa vụ là nghĩa vụ mà một hoặc nhiều chủ thể phải chuyển giao đồ vật, chuyển nhượng quyền, trả tiền hoặc giấy tờ có giá, thực hiện công việc hoặc không thực hiện công việc nhất định vì lợi ích của người khác hoặc nhiều chủ thể khác nhau”.
Nghĩa vụ hiểu đơn giản là mỗi công dân phải thực hiện một hoặc nhiều hành vi cần thiết do Nhà nước quy định. Trường hợp công dân không chấp hành đúng thì Nhà nước sẽ có những hình phạt và biện pháp xử lý như giáo dục, thuyết phục, cưỡng chế.
Ngoài ra, nghĩa vụ còn là mối quan hệ ràng buộc giữa hai người hoặc hai tổ chức, trong đó một bên chịu trách nhiệm thực hiện hoặc không thực hiện một hoặc nhiều hành động cụ thể theo thỏa thuận đã thỏa thuận.
Nghĩa vụ được coi là nghĩa vụ pháp lý khi nó chứa đựng ba yếu tố: chủ thể, đối tượng và nội dung của quan hệ pháp luật dân sự. Ở đó:
- Chủ thể: Cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp, pháp nhân, nhà nước hoặc thực thể khác được pháp luật công nhận.
- Phản đối: Bên có quyền liên quan đến nghĩa vụ. Những lợi ích vật chất hay tinh thần mà chủ thể đạt được đều nhằm vào chủ thể.
- Nội dung: Các hoạt động cụ thể trong mối quan hệ nghĩa vụ như chuyển giao quyền, chuyển giao đồ vật… Mọi quyền, nghĩa vụ của các bên tham gia đều được thực hiện dưới sự bảo đảm của pháp luật nhà nước.
Đối tượng của nghĩa vụ
Sau khi hiểu nghĩa vụ là gì , chúng ta cần tìm hiểu về mục đích của nghĩa vụ. Theo đó, tài sản và công việc (đã thực hiện và chưa thực hiện) là hai đối tượng của nghĩa vụ, trong đó:
- Tài sản: Bao gồm tiền, đồ vật, quyền tài sản và chứng khoán.
- Công việc đã thực hiện: Là công việc cụ thể của một bên nhằm thỏa mãn nhu cầu vật chất hoặc tinh thần của bên kia.
- Nhiệm vụ không thực hiện được: Đây là những nhiệm vụ mà một bên không thể thực hiện được theo yêu cầu của bên kia.
Cam kết là một yếu tố quan trọng trong việc duy trì và phát triển một cá nhân, doanh nghiệp hoặc tổ chức. Trong sự phát triển của đất nước, nghĩa vụ là nền tảng của nền kinh tế. Một xã hội ổn định là khi cộng đồng xã hội biết tuân thủ pháp luật và thực hiện nghiêm chỉnh các nghĩa vụ của mình.
Đặc điểm của nghĩa vụ
Nghĩa vụ pháp luật dân sự có ba đặc điểm sau:
Ràng buộc về mặt pháp lý
Nghĩa vụ luôn có tính ràng buộc về mặt pháp lý đối với tất cả các bên liên quan, chỉ rõ những hành động nhất định có thể hoặc không thể thực hiện. Nếu quan hệ nghĩa vụ bị vi phạm thì nhà nước sẽ có chế tài theo quy định của pháp luật.
Chủ đề được quyết định
Trong mối quan hệ nghĩa vụ, chủ thể là những cá nhân và tập thể được xác định trước. Mối quan hệ này không liên quan gì đến những người khác ngoài các đối tượng đã nêu. Trong mọi tình huống, nghĩa vụ và quyền luôn đi đôi với nhau và có mối quan hệ hỗ trợ, nghĩa là nghĩa vụ của một bên sẽ là quyền của bên kia và ngược lại.
Quan hệ trái pháp luật
Trong quan hệ nghĩa vụ, quyền của một bên được thực hiện thông qua nghĩa vụ của bên kia. Bên A muốn được hưởng lợi thì yêu cầu Bên B thực hiện đúng và đầy đủ nghĩa vụ của mình.
Cơ sở phát sinh nghĩa vụ
Căn cứ cho các nghĩa vụ phát sinh tại Điều 275 Bộ luật Dân sự được quy định cụ thể như sau:
Căn cứ vào hợp đồng dân sự
Khi hai bên giao kết hợp đồng dân sự thì nghĩa vụ dân sự phát sinh. Đây là sự thỏa thuận mua, bán, trao đổi, cho mượn tài sản hoặc thực hiện công việc giữa các bên tham gia.
Hai bên phải cam kết thực hiện đúng những điều khoản đã thỏa thuận trong hợp đồng. Hợp đồng này cũng là căn cứ để thay đổi hoặc chấm dứt nghĩa vụ dân sự trong tương lai.
Căn cứ vào hành vi pháp lý đơn phương
Hành vi pháp lý đơn phương là hành vi tự nguyện, tự nguyện phát sinh từ một bên nhằm thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự. Hành vi này được chấp nhận nếu không vi phạm pháp luật và đạo đức xã hội.
Vì đây là hành động đơn phương của một bên nên quan hệ trách nhiệm dân sự có phát sinh hay không phụ thuộc vào quyết định của bên kia.
Thực hiện các hành động trái phép
Là việc một người thực hiện hành vi không liên quan đến nghĩa vụ nhưng vẫn tự nguyện thực hiện vì lợi ích khác và để bảo đảm tuân thủ pháp luật.
Thiệt hại vi phạm
Là hành vi vi phạm pháp luật của một bên mà gây thiệt hại đến tính mạng, danh dự, tài sản, sức khoẻ… của bên kia và bên vi phạm có nghĩa vụ bồi thường thiệt hại cho bên bị thiệt hại.
Sở hữu và sử dụng tài sản
Đây là khi một người được hưởng lợi từ tài sản mà không có cơ sở pháp lý. Điều này dẫn đến việc người đó có nghĩa vụ phải trả nợ cho chủ sở hữu.
Căn cứ khác
Các nghĩa vụ nâng tải khác được pháp luật quy định để tránh những thiếu sót phát sinh trong thực tế. Đây là những căn cứ pháp lý điều chỉnh nghĩa vụ tài sản giữa các chủ thể trong các quan hệ xã hội thuộc lĩnh vực dân sự được điều chỉnh.
Một số ví dụ về việc thực hiện nghĩa vụ
-
Thực hiện nghĩa vụ quân sự đối với công dân từ 18 – 25 tuổi. Đây là nghĩa vụ cống hiến vẻ vang của Quân đội nhân dân Việt Nam. Thời gian thực hiện nghĩa vụ quân sự bắt buộc là 24 tháng. Công dân tham gia nghĩa vụ quân sự phải đáp ứng các tiêu chuẩn về sức khỏe, văn hóa, chính trị.
- Dân quân tự vệ, góp phần đảm bảo an toàn tính mạng, sức khoẻ của nhân dân. Người tham gia dân quân tự vệ phải bảo đảm lý lịch rõ ràng, sức khỏe tốt và chấp hành nghiêm chỉnh các chính sách do Đảng quy định.
- Nghĩa vụ bảo vệ môi trường của mỗi cá nhân, gia đình, cơ quan, tổ chức. Bảo vệ môi trường gắn liền với phát triển kinh tế, trên cơ sở giảm thiểu chất thải và sử dụng hợp lý tài nguyên.
- Nghĩa vụ nộp thuế công dân. Người nộp thuế phải kê khai đúng, đầy đủ, chính xác và nộp thuế đúng thời hạn.
Mức phạt nếu không thực hiện nghĩa vụ
Tùy theo tính chất, mức độ nghiêm trọng của tội phạm, công dân không thực hiện nghĩa vụ của mình sẽ bị xử phạt bằng những hình thức khác nhau. Chúng tôi sẽ cung cấp cho bạn một vài trường hợp điển hình để bạn tham khảo:
-
Vi phạm nghĩa vụ hợp đồng: Phạt theo thỏa thuận cụ thể trong hợp đồng giữa các bên hoặc có thể khởi kiện ra tòa nếu cần thiết.
- Vi phạm nghĩa vụ quân sự: Cảnh cáo công dân đủ tuổi không đăng ký nghĩa vụ quân sự. Sẽ bị phạt tiền trong các trường hợp không tham gia khám sức khỏe hoặc gian lận làm sai lệch kết quả nhằm trốn tránh việc thực hiện nghĩa vụ (mức phạt có thể lên tới 4 triệu đồng).
- Vi phạm nghĩa vụ dân sự khi gây rối trật tự công cộng: Cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 100.000 đồng đến 300.000 đồng. Nếu hành vi đó đủ cấu thành tội làm nhục thì sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
Trên đây là tất cả những thông tin, quy định pháp luật giúp người đọc hiểu rõ nghĩa vụ là gì , những căn cứ dẫn đến nghĩa vụ và mức phạt nếu không thực hiện nghiêm túc nghĩa vụ công dân.
