Được coi là hình mẫu nhà nước lý tưởng của nhân loại, nhiều người vẫn thắc mắc khái niệm nhà nước pháp quyền là gì? Bài viết này sẽ giúp bạn có cái nhìn tổng quan về loại hình chính phủ này.
Nhà nước pháp quyền là gì?
Nhà nước pháp quyền là một khái niệm bắt đầu từ thời cổ đại và dần dần phát triển cho đến ngày nay. Ý tưởng về nhà nước pháp quyền xuất hiện từ rất sớm trong lịch sử loài người.
Nhà nước pháp quyền được coi là hình mẫu nhà nước lý tưởng mà nhiều quốc gia trên thế giới hướng tới. Hiện nay, có rất nhiều định nghĩa, khái niệm được đặt ra trước câu hỏi nhà nước pháp quyền là gì? và đây có phải là một loại trạng thái không?
Khái niệm nhà nước pháp quyền là gì?
Một nhà nước gắn bó chặt chẽ với pháp luật là nhà nước có hệ thống, mọi hành động đều được pháp luật hợp pháp hóa; Nhà nước pháp quyền là nơi luật pháp phản ánh ý chí chung của cả nước và người dân. Mọi người có nghĩa vụ tuân theo pháp luật, tôn trọng quyền con người và các nguyên tắc tương ứng.
Ở một góc độ khác, khái niệm nhà nước pháp quyền là gì? được hiểu là nhà nước công nhận tất cả các luật và quy định do cơ quan lập pháp và Chính phủ đặt ra (trong khuôn khổ thẩm quyền của mình), nghĩa là Nhà nước bị ràng buộc bởi pháp luật, Nhà nước đứng trong pháp luật, không phải Nhà nước đứng ngoài hoặc đứng trên pháp luật.
Tóm lại, nhà nước pháp quyền được hiểu là một hình thức tổ chức nhà nước mà vai trò của pháp luật được coi là hết sức quan trọng trong đời sống nhà nước cũng như đời sống xã hội.
Nhà nước pháp quyền được xây dựng và vận hành trên cơ sở một hệ thống pháp luật dân chủ, công bằng, đồng thời dựa trên các nguyên tắc chủ quyền nhân dân, phân công, kiểm soát quyền lực nhà nước, nhằm bảo đảm các quyền và lợi ích của cá nhân, công bằng và bình đẳng xã hội.
Pháp quyền có phải là một hình thức của Nhà nước?
Trước hết, để trả lời câu hỏi này, chúng ta hãy nhìn lại định nghĩa về nhà nước theo quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin:
Nhà nước thực chất là một thể chế quyền lực chính trị đặc biệt, là bộ máy chuyên cưỡng bức, thực hiện chức năng kiểm soát đặc biệt nhằm duy trì trật tự xã hội và bảo vệ địa vị của giai cấp thống trị trong xã hội.
Từ quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin và những biểu hiện thực tiễn của nhà nước pháp quyền, chúng ta có thể nhận xét: Nhà nước pháp quyền trước hết phải là một thiết chế đặc biệt về quyền lực chính trị và các quyền của xã hội.
Tuy nhiên, nhà nước pháp quyền không phải là một loại hình nhà nước tương ứng với một hình thái kinh tế – xã hội theo quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin.
Việc tổ chức và hoạt động của nhà nước quản lý hoàn toàn khác với nhà nước độc tài, độc tài. Đặc biệt:
- Nhà nước pháp quyền có trật tự và hoạt động trong khuôn khổ tuân thủ pháp luật. Khuôn khổ tuân thủ pháp luật này là một hệ thống pháp luật dân chủ phản ánh công lý và tương thích với các quyền tự nhiên của con người.
- Nhà nước pháp quyền được tổ chức và hoạt động dựa trên nguyên tắc chủ quyền nhân dân với cơ chế phân công quyền lực nhà nước để bảo đảm, đồng thời bảo vệ quyền con người, quyền tự do cá nhân.
- Pháp quyền là công cụ được tạo ra để phục vụ con người và xã hội. Chức năng chính của nó là mang lại lợi ích cho công dân, bảo vệ quyền tự do cá nhân và duy trì sự công bằng trong xã hội. Nhà nước cùng với mọi chủ thể khác trong xã hội tuân thủ, tôn trọng pháp luật và cam kết thực hiện đầy đủ, tuân thủ pháp luật.
Vì vậy, nhà nước pháp quyền không phải là một loại hình nhà nước gắn liền với một giai cấp cụ thể mà là cơ chế tổ chức quyền lực nhà nước nhằm bảo đảm cho tổ chức và hoạt động của nhà nước tuân theo pháp luật.
Đồng thời, nó còn hoàn thành nhiệm vụ quản lý xã hội dựa trên pháp luật mà vẫn bảo đảm chủ quyền, tự do dân chủ của người dân.
Đặc điểm của nhà nước pháp quyền
Tùy theo đặc điểm kinh tế – xã hội của mình, mỗi nhà nước pháp quyền sẽ có những đặc điểm, đặc điểm khác nhau. Tuy nhiên, nhìn chung, nhà nước pháp quyền có sáu đặc điểm chính như sau:
- Thứ nhất, Nhà nước pháp quyền là nhà nước được xây dựng và vận hành trên cơ sở một hệ thống pháp luật tiến bộ, dân chủ, thiết thực và phù hợp.
- Thứ hai, nhà nước pháp quyền là nhà nước mà pháp luật giữ vị trí tối cao không chỉ trong đời sống nhà nước mà còn trong đời sống xã hội.
- Thứ ba, nhà nước pháp quyền là nhà nước được tổ chức và hoạt động trên cơ sở chủ quyền thuộc về nhân dân.
- Thứ tư, nhà nước pháp quyền là nhà nước công nhận, tôn trọng, phát huy và bảo đảm các quyền con người cũng như quyền công dân.
- Thứ năm, Nhà nước pháp quyền là nhà nước mà quyền lực giữa các cơ quan nhà nước được bảo đảm, phân công và kiểm soát dựa trên hệ thống tổ chức và hoạt động.
- Thứ sáu, nhà nước pháp quyền là nhà nước có mối quan hệ gắn bó, gắn kết chặt chẽ với xã hội dân sự.
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa là gì?
Dựa trên chủ nghĩa Mác – Lênin và hệ tư tưởng Hồ Chí Minh, chúng ta có thể có một khái niệm ngắn gọn về nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa như sau:
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa là nhà nước xã hội chủ nghĩa thực sự của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân; mọi quyền lực nhà nước đều thuộc về nhân dân; bảo đảm tính tối thượng của Hiến pháp, quản lý xã hội theo pháp luật phục vụ lợi ích, hạnh phúc của nhân dân, dưới sự lãnh đạo của Đảng Tiền phong của giai cấp công nhân, đồng thời chịu trách nhiệm trước nhân dân, chịu sự giám sát.
Đặc điểm nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam
Trong những năm qua, nhờ không ngừng đổi mới, Đảng đã từng bước củng cố quan điểm xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Do sự khác biệt về điều kiện kinh tế – xã hội của Việt Nam, có thể khái quát rằng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam có những đặc điểm sau:
- Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam là một hình thức tổ chức quyền lực nhà nước theo nguyên tắc xã hội chủ nghĩa. Nó được xây dựng như một nhà nước vì nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân.
- Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là hệ thống thể chế nhà nước hoạt động dựa trên nguyên tắc tôn trọng Hiến pháp và pháp luật, vai trò của Hiến pháp và pháp luật rất quan trọng trong đời sống và xã hội.
- Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam quản lý xã hội theo pháp luật và tinh thần thượng tôn pháp luật.
- Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam thúc đẩy và bảo vệ quyền con người, quyền công dân; duy trì mối quan hệ giữa nhà nước và nhân dân.
- Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nhà nước thống nhất về quyền lực nhà nước. Quyền lực nhà nước được trao để phối hợp, kiểm soát, kiểm tra, giám sát chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước nhằm thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp.
- Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo, chịu sự kiểm tra, giám sát của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các thành viên của Mặt trận.
Nhà nước pháp quyền vẫn ngày càng được hoàn thiện và phục vụ xã hội loài người với những giá trị vô cùng to lớn. Đảng và Nhà nước ta cũng không ngừng củng cố, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.
Qua bài viết này, chúng tôi hy vọng các bạn đã có cái nhìn toàn diện hơn về câu hỏi: Nhà nước pháp quyền là gì ?
